เอเชียอาคเนย์สู้โควิด: คำว่า “พวกเรา” ต้องรวมถึงแรงงานข้ามชาติด้วย

Read this in English | in Burmese

กัวลาลัมเปอร์  | 6 April 2021

ที่พักของแรงงานข้ามชาติในเมืองคาจัง ซึ่งอยู่ห่างจากกรุงกัวลาลัมเปอร์ เมืองหลวงของประเทศมาเลเซีย เพียงแค่ 30 กิโลเมตรนั้น มีสภาพราวกับคอกกระบือ คือสกปรกและมีกลิ่นเหม็น  เมื่อตอนที่เจ้าหน้าที่ทำการกวาดล้างและจับกุมในเดือนธันวาคมนั้น รัฐมนตรีกระทรวงทรัพยากรมนุษย์ของมาเลเซีย นายเอ็ม ซาราวานัน (M Saravanan) ถึงกับตกตะลึงเมื่อได้ทราบว่าแรงงานต่างชาติ 751 คนของโรงงานผลิตถุงมือ อาศัยอยู่ในคอนเทนเนอร์สูง 1.5 เมตร 2 ตู้ ซึ่งปกติจะรองรับได้แค่ 100 คนเท่านั้น

ซาราวานันได้เปิดเผยว่า 9 ใน 10 ของแรงงานข้ามชาติในประเทศมาเลเซีย อาศัยอยู่ในที่พักซึ่งไม่ได้เป็นไปตามมาตรฐานของรัฐบาลที่กำหนดไว้สำหรับคนงาน

ส่วนในสิงคโปร์ประเทศเพื่อนบ้านนั้น เมื่อก่อนเป็นเรื่องปกติที่มีแรงงานข้ามชาติถึง 20 คนอยู่รวมกันในห้องเล็กๆที่มีเตียง 2 ชั้น เนื่องจากไม่มีกฎหมายกำหนดว่าที่พักคนงานข้ามชาติจะมีผู้อาศัยมากสุดได้เท่าใด แต่เมื่อเกิดโรคระบาดโควิด-19 ขึ้น จำเป็นต้องมีการเว้นระยะห่างทางสังคม ซึ่งจะไม่สามารถทำได้เลยหากคนงานต้องอาศัยอยู่ในห้องแคบๆรวมกัน

สรุปแล้วโรคระบาดโควิด-19 เผยให้ชาวมาเลเซียและสิงคโปร์ได้รับรู้ถึงสภาพความเป็นอยู่ที่ย่ำแย่ของแรงงานข้ามชาติที่เข้ามาทำงานในประเทศของตน แต่กลับเหมือนไม่มีตัวตนให้ได้เห็น

เอเดรียน เปไรร่า (Adrian Pereira) ผู้อำนวยการบริหารของเอ็นจีโอ North South Initiative ในประเทศมาเลเซียได้กล่าวว่า สภาพความเป็นอยู่ที่คับแคบและไม่สะอาด เป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้โควิด-19 แพร่กระจายในสองประเทศนี้  โควิด-19 ให้บทเรียนที่ว่าไม่ควรจะมีการแบ่งแยกในเรื่องการปกป้องทางสังคม ระหว่างแรงงานข้ามชาติและพลเมืองทั่วไป เนื่องจากไวรัสไม่แยกแยะระหว่างคน 2 กลุ่มนั้น 

แต่โควิด-19 ได้อยู่กับเรามากว่า 1 ปีแล้ว ความเข้าใจในสภาพความเป็นอยู่ของแรงงานข้ามชาติ ได้เพิ่มขึ้นหรือไม่ในชุมชนของประเทศอาเซียนที่รับแรงงานดังกล่าว?

คำตอบจากนักกิจกรรมที่ณรงค์สิทธิแรงงานข้ามชาติคือ “ไม่ค่อยเท่าไหร่” แม้ว่าเมื่อปีที่แล้วชาวสิงคโปร์ส่วนหนึ่งได้เริ่มยื่นมือช่วยเหลือแรงงานข้ามชาติ หลังจากที่ได้ทราบข่าวจากสื่อมวลชนเกี่ยวกับสภาพความเป็นอยู่ของคนงาน

แอนดี้ ฮอลล์ (Andy Hall) ผู้เชี่ยวชาญด้านสิทธิของแรงงานข้ามชาติ (เขาพำนักในเนปาล) กล่าวว่าก่อนหน้านี้ไม่มีใครสนใจสภาพความเป็นอยู่ของแรงงาน เพราะชาวมาเลเซียและสิงคโปร์ส่วนใหญ่ไม่ได้รับรู้ความทุกข์ระทมของคนเหล่านั้น  “แต่เมื่อเกิดโควิด-19 ขึ้นผู้คนตระหนักว่าที่อยู่อาศัยมีผลกับประชาชนทั่วไปรวมทั้งสุขภาพด้วย ดังนั้นจึงได้ตัดสินใจที่จะปรับปรุงแก้ไขในเรื่องนี้”

เปไรร่าตั้งข้อสังเกตว่าในช่วงปีที่ผ่านมา ได้มีคําพูดแสดงความเกลียดชัง (hate speech) ต่อต้านแรงงานข้ามชาติ เพิ่มขึ้นมากมายในโซเชียลมีเดีย 

ฮอลล์บอกว่าสภาพความเป็นอยู่ของแรงงานอพยพต่างชาติในสิงคโปร์นั้น “แย่มากๆ” ก่อนที่รัฐบาลจะผลักดันให้มีที่อยู่อาศัยที่เหมาะสมในช่วงเกิดโควิด  “เราพบว่านายจ้างไม่อนุญาตให้คนงานออกไปซื้อของนอกโรงงานหรือที่อยู่อาศัย ลูกจ้างต้องปฏิบัติตามเพราะนายจ้างมีอำนาจเหนือกว่า”

มาเลเซียและสิงคโปร์ (รวมทั้งประเทศไทยด้วย) เป็นจุดหมายสำคัญของแรงงานข้ามชาติในอาเซียน  ธนาคารโลกประมาณว่ามีแรงงานข้ามชาติในมาเลเซีย 3.26 ล้านคน หรือประมาณร้อยละ 20 ของแรงงานทั้งหมด  ส่วนใหญ่มาจากอินโดนีเซีย เมียนมา ฟิลิปปินส์ เนปาลและบังกลาเทศ โดยมักทำงานบ้าน ก่อสร้างและการเกษตร  ส่วนในประเทศสิงคโปร์นั้นมีแรงงานข้ามชาติเกือบ 1.5 ล้านคน จากประชากรทั้งหมด 5.9 ล้าน  ส่วนใหญ่มาจากประเทศฟิลิปปินส์ อินโดนีเซียและบังคลาเทศ  คนงานอพยพมีมากถึงร้อยละ 37 ของคนในภาคแรงงานของสิงคโปร์

มีความเปลี่ยนแปลงในทางที่ดีขึ้นหลังเกิดโควิด สิงคโปร์ได้ประกาศว่าเริ่มสร้างที่พักคนงานแบบแออัดน้อยลงเพิ่มมากขึ้น

รัฐบาลมาเลเซียได้บังคับใช้มาตรฐานใหม่สำหรับนายจ้างปฏิบัติในการจัดที่พักให้กับลูกจ้าง โดยมีผลตั้งแต่วันที่ 1 กันยายน พ.ศ. 2563 ยกตัวอย่างเช่น คนงานจะนอนรวมกันบนที่นอนและเตียงเดี่ยวไม่ได้ แล้วนายจ้างยังต้องจัดเตรียมน้ำและไฟฟ้าให้เพียงพอสำหรับที่พักคนงาน

แต่ในช่วงโควิดนี้แรงงานข้ามชาติต้องพบเจอกับการกีดกันมากขึ้น ทำให้กลายเป็นกลุ่มอาชีพที่เปราะบางมากกว่ากลุ่มอื่นๆ

โดยปกติแล้วคนกลุ่มนี้ไม่อยู่ในกลไกการป้องกันทางสังคม เช่น ความช่วยเหลือด้านการเงินที่ให้กับคนงานของชาตินั้นในกรณีที่ต้องหยุดงานเพราะว่าโควิด-19  โจโลวัน วัม (Jolovan Wham) นักสังคมสงเคราะห์ในสิงคโปร์ที่ทำงานกับองค์กร Transformative Justice Collective ได้กล่าวว่า “ไม่ค่อยมีมาตรการช่วยเหลือด้านการเงินกับแรงงานข้ามชาติเท่าใดนัก ต่างจากที่รัฐบาลทำให้กับคนงานของชาติตนมากๆ  แรงงานข้ามชาติที่ไม่ได้ติดเชื้อไวรัสก็ยังต้องอยู่ในหอพักของตัวเอง ไม่ได้รับอนุญาตให้ออกไปไหนได้อย่างเสรี หลายคนยังต้องตกงานด้วย”

ลี ฮ็อก อัน (Lee Hwok Aun) นักวิชาการอาวุโสของสถาบัน ISEAS-Yusof Ishak Institute ในสิงคโปร์ ระบุว่าโรคระบาดโควิดเผยให้เห็นชัดเจนขึ้นว่าคนงานข้ามชาติที่ประสบวิกฤตนั้น มีสภาพความเป็นอยู่ที่ย่ำแย่อย่างไร  เขากล่าวว่าโรคระบาดครั้งนี้ทำให้แรงงานต่างด้าวหลายคนมีความเสี่ยงมากขึ้น เพราะต้องทำงานในสายการผลิตหรือทำงานเป็นกลุ่มใหญ่ และไม่สามารถจะทำงานจากที่บ้านหรือทำงานในลักษณะอื่นๆได้

แต่ลีก็กล่าวเพิ่มว่ามีการเปลี่ยนแปลงในทางที่ดีด้วยเช่นกัน อย่างเช่นตอนนี้แรงงานข้ามชาติสามารถใช้สิทธิ์ประกันสังคมของมาเลเซียได้

ฮอลล์มองในมุมที่กว้างขึ้น โดยกล่าวว่าโควิด-19 ไม่เพียงแค่เปิดโปงปัญหาการปกป้องทางสังคมเท่านั้น แต่ยังรวมถึงประเด็นสิทธิมนุษยชนพื้นฐานด้วย  “เมื่อบริษัทนายทุนและรัฐบาลอย่างมาเลเซียต้องการคนงาน ก็จะรับเข้าไป  แต่เมื่อใดที่ไม่ต้องการคนงาน พวกเขาก็จะทิ้งง่ายๆ”

ฮอลล์กล่าวว่า “เราพบคนงานที่ไม่มีเงิน ไม่มีรายได้ แค่นั้นยังไม่พอ ยังเป็นหนี้ด้วยจากการที่ต้องจ่ายค่าธรรมเนียมต่างๆก่อนเข้าทํางาน  โควิด-19 ทำให้เราเห็นว่าแรงงานย้ายถิ่นทั้งระบบนั้นเหลวแหลกและไร้ระเบียบ คนงานได้รับการปฏิบัติราวกับไม่ใช่มนุษย์” เขาเสริมว่าสถานการณ์แบบนี้เกิดขึ้นทั้งในมาเลเซียและสิงคโปร์

ไม่มีใครเลยจะปลอดภัยจากโควิดถ้าทุกคนยังไม่ปลอดภัย  ในแผนฟื้นฟูจากสถานการณ์โควิด-19 อาเซียนได้กำหนดพันธสัญญาที่จะปรับปรุงการปกป้องทางสังคมให้กับแรงงานข้ามชาติ ซึ่งรวมถึงการประกันสุขภาพที่คนงานสามารถใช้เมื่อไปต่างประเทศด้วย  หากเรื่องนี้เกิดขึ้นจริง อาเซียนจะก้าวหน้าไปอีกขั้น เพิ่มเติมจากเอกสาร “มติเอกฉันท์” ในเรื่องสิทธิของแรงงานข้ามชาติที่ได้ปรากฏเมื่อปีพ.ศ. 2560

ลีให้ความเห็นว่าแนวคิดในเรื่องนี้เหมาะกับสถานการณ์และจำเป็นอย่างยิ่ง “แต่เราก็ไม่อาจจะมั่นใจได้ว่าอาเซียนจะนำไปปฏิบัติจริงตามที่พูดหรือไม่ หรือจะทำอย่างไร”  นอกจากนี้ในแต่ละประเทศสมาชิกก็ยังมีมาตรฐานที่ต่างกันในเรื่องของกฎหมายแรงงานและการปกป้องทางสังคม

เปไรร่ามองว่าอย่างน้อยก็มีการเริ่มต้นแล้ว “เรื่องนี้น่ายินดีอย่างยิ่ง เป็นมาตรฐานทางจริยธรรม หวังว่าสักวันหนึ่งจะมีผลบังคับทางกฎหมาย”

ฮอลล์บอกว่าแนวคิดนี้ไม่ใช่เรื่องใหม่ “อาเซียนได้พูดถึงประเด็นการปกป้องทางสังคม แต่ในประเทศสมาชิกเองก็ไม่ได้มีการปกป้องทางสังคมที่เหมาะสมให้กับคนงานของชาติตัวเอง  ดังนั้นแนวคิดในเรื่องการปกป้องทางสังคมให้แรงงานข้ามชาติจึงดูจะเป็นไปได้ยาก”

เปไรร่ากล่าวว่าคนงานข้ามชาติมีความสำคัญกับตลาดแรงงานและเศรษฐกิจของทั้งมาเลเซียและสิงคโปร์อย่างมาก ดังนั้นจะต้องมีการปกป้องสังคมให้คนเหล่านี้เมื่อมีโรคระบาดเกิดขึ้น  “ผมไม่คิดว่าผู้นำประเทศของเราจะมีทางเลือกอื่นอีก”

ลีคาดว่านายจ้างในมาเลเซียจะล็อบบี้อย่างหนักไม่ให้มีการบังคับใช้กองทุนสำรองเลี้ยงชีพที่ครอบคลุมแรงงานข้ามชาติ  แต่เนื่องจากมาเลเซียได้ขยายสิทธิประโยชน์ครอบคลุมอุบัติเหตุและการบาดเจ็บที่เกิดกับคนงานข้ามชาติในขณะทำงาน ก็ไม่น่าจะมีปัญหาในการสนับสนุนเรื่องนี้ (การประกันสุขภาพที่ครอบคลุมตอนทำงานต่างประเทศด้วย) ในระดับภูมิภาคอาเซียน

กลไกทางสังคมแบบใดที่จะมีประโยชน์มากที่สุดสำหรับคนงานข้ามชาติในมาเลเซียและสิงคโปร์?

ลีมีความเห็นว่า “รัฐบาลต้องเป็นผู้นำในการกำหนดประเด็น และเป็นองค์กรอำนาจหลักในการประสานงานและไกล่เกลี่ย” 

เปไรร่ากล่าวว่า “เราต้องทำให้สหภาพแรงงานในมาเลเซียมีความแข็งขันและเข้มแข็ง โดยให้โอกาสแรงงานข้ามชาติมีบทบาทจริงจังในสหภาพ”

วัมเสริมว่า “แรงงานข้ามชาติต้องได้รับการประกันสุขภาพที่ครอบคลุม รัฐบาลก็ต้องทำอะไรมากกว่านี้ที่จะลดผลกระทบจากโควิดต่อชีวิตความเป็นอยู่ของคนงาน”

ส่วนฮอลล์ได้กล่าวว่า “กลไกปกป้องทางสังคมสำหรับแรงงานข้ามชาติควรจะเหมือนกับที่คนงานของชาตินั้นได้รับ”

มาเลเซียมีคำขวัญโควิดยอดฮิตคือ “Kita Jaga Kita” ซึ่งแปลว่า “เราจะดูแลกันและกัน” ส่วนในสิงคโปร์ก็มีคำขวัญว่า “ร่วมกันเราชนะได้”  คำว่า “เรา” นี้ควรจะนับรวมแรงงานข้ามชาติด้วยเช่นกัน

(* บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งในชุด Lens Southeast Asia ของโครงการ Reporting ASEAN)